Proces Boloński
Proces Boloński powstał z potrzeby wzmocnienia europejskiej integracji poprzez pogłębienie wspólnoty intelektualnej, kulturalnej, społecznej, naukowej oraz technologicznej. Za podstawowy priorytet uznano stworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (EOSW). Dokumentem założycielskim procesu była Deklaracja Bolońska podpisana 19 czerwca 1999 roku przez ministrów edukacji/szkolnictwa wyższego lub ich reprezentantów, wywodzących się z państw Unii Europejskiej oraz krajów pretendujących do członkostwa. Polska znalazła się wśród 29 państw, które podpisały Deklarację Bolońską w 1999 roku.
Podwalinami stworzenia wspólnej dla krajów europejskich przestrzeni kształcenia akademickiego miały być wspólne wartości oraz przynależność do jednej przestrzeni społeczno-kulturalnej. Wyrażona już w Deklaracji Sorbońskiej, podpisanej 25 maja 1998 roku przez ministrów edukacji z Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch, potrzeba utworzenia EOSW miała swoje źródło również w potrzebie politycznej stabilizacji w rejonie Europy Południowo-Wschodniej.
Wcześniej tylko zarysowana idea znalazła po roku pełniejszą realizację w Deklaracji Bolońskiej, za sprawą której 29 sygnatariuszy dokumentu zobligowało się do osiągnięcia w ciągu pierwszej dekady trzeciego tysiąclecia następujących celów:
– przyjęcia czytelnego i porównywalnego systemu przyznawania tytułów zawodowych oraz naukowych poprzez zastosowanie Suplementu do każdego dyplomu ukończenia danego etapu edukacji;
– wdrożenia kształcenia opartego o dwa podstawowe cykle – studia I stopnia (w Polsce licencjackie lub inżynierskie, trwające co najmniej trzy lata) i II stopnia (w Polsce magisterskie trwające 3-4 semestrów).
– zastosowania systemu punktów zaliczeniowych ECTS (European Credit Transfer and Accummulation System);
– likwidacji przeszkód, które utrudniają przemieszczanie się studentów i wykładowców;
– promocji współpracy w zapewnianiu jakości między europejskimi ośrodkami kształcenia akademickiego;
– wdrożenia wymiaru europejskiego do wszelkich sfer funkcjonowania uczelni wyższych na terenie całego kontynentu.
Ustalono, że wszystkie działania podjęte dla jak najefektywniejszego funkcjonowania działania zintegrowanego obszaru szkolnictwa wyższego w Europie mają służyć ułatwieniu zatrudnialności absolwenta po przebyciu kursu akademickiego, wzrostowi konkurencyjności EOSW oraz zwiększeniu mobilności studentów i wykładowców, a także opracowaniu metodologii oraz wspólnych kryteriów zapewniania jakości kształcenia.
Jednym z ważniejszych postanowień Deklaracji Bolońskiej była umowa, zgodnie z którą ministrowie edukacji krajów europejskich spotykali się co dwa lata, by weryfikować dążenie do realizacji ustanowionych w dokumencie celów i uzgodnić charakter kolejnych działań. Na tych spotkaniach przyjmowano też nowe kraje, które chciały podpisać Deklarację Bolońską. 19 maja 2001 roku 32 ministrów krajów europejskich podpisało w stolicy Czech Komunikat Praski, w którym sygnatariusze optymistycznie odnieśli się do procesu realizacji poszczególnych celów nakreślonych w akcie założycielskim Systemu Bolońskiego.
Zwrócono także szczególną uwagę na kwestię kształcenia ustawicznego, uczenia się przez całe życie związanego z budowaniem społeczeństwa opartego na wiedzy, kształtowaniem relacji międzyludzkich opartych na nauce i poprawą jakości życia poprzez budowę gospodarki z zastosowaniem innowacyjnych rozwiązań, których bazą będą nowoczesne europejskie uczelnie. Sygnatariusze dokumentu położyli również nacisk na potrzebę intensywniejszych działań informacyjnych dla efektywniejszego tworzenia EOSW, któremu służyć mają też ośrodki poprawy jakości kształcenia.
W Pradze podjęta została decyzja odnośnie miejsca kolejnego spotkania, które odbyło się w stolicy Niemiec, gdzie 19 września 2003 roku podpisano Komunikat Berliński, którego sygnatariusze zadeklarowali owocne wdrażanie postanowień Systemu Bolońskiego do krajowych systemów edukacji. Ważnym postanowieniem spotkania berlińskiego była decyzja o konieczności dodania do dwóch cyklów kształcenia akademickiego, wyraźnie zaznaczonych w Deklaracji Bolońskiej, III cyklu – doktoranckiego. Postanowiono również usprawnić system zapewniania jakości kształcenia. Kolejne spotkanie miało miejsce w Bergen 19-20 maja 2005 roku i zaowocowało Komunikatem z Bergen, podpisanym drugiego dnia konferencji.
W Komunikacie podkreślono coraz lepsze funkcjonowanie Procesu Bolońskiego, do którego na mocy dokumentu przyjęto kraje nie należące do UE: Armenię, Azerbejdżan, Gruzję, Mołdawię i Ukrainę, sygnalizując tym samym że EOSW jest otwarty na wszystkie kraje Europy. Dwa lata później w Komunikacie Londyńskim, podpisanym 18 maja 2007 roku sygnatariusze uznali, że idea EOSW stała się bliższa przede wszystkim studentom. Proces Boloński zdjął kierowniczą rolę w kształceniu akademickim z wykładowcy, znaczną jej część przekazując pobierającym naukę, a dzięki promocji idei uczenia się przez całe życie coraz większy nacisk kładzie się na wymianę wiedzy. Nastąpiła zmiana orientacji z nauczania na uczenie się.
Kolejny dokument, Komunikat z Leuven i Louvain-la-Neuve podpisany 29 kwietnia 2009 roku przedłużył czas pełnej realizacji EOSW do 2020 roku. Zaznaczono możliwości wynikające z procesów globalizacyjnych oraz gwałtownego rozwoju technologii. Położono nacisk na rosnącą liczbę państw zaangażowanych w tworzenie Procesu Bolońskiego, których na mocy Komunikatu jest obecnie 46. Termin kolejnej ministerialnej konferencji został ustalony na 27-28 kwietnia 2012 roku. Kolejne spotkania mają się odbywać w latach: 2015, 2018, 2020 i 2020.
12 marca 2010 roku, w Wiedniu oraz Budapeszcie odbyła się specjalna konferencja dotycząca Procesu Bolońskiego, podczas której przedstawiono raport TRENDY 2010, stanowiący podsumowanie 10 lat wysiłków europejskich uczelni na rzecz stworzenia wspólnego obszaru szkolnictwa wyższego. Raport, który został sporządzony na podstawie ankiet przeprowadzonych w 800 uniwersytetach, oficjalnych podsumowań 28 krajowych konferencji rektorskich oraz 27 wizyt studyjnych w 16 krajach starego kontynentu, przedstawia Proces Boloński w kontekście najnowszych zjawisk światowych: globalizacji, internalizacji i „wyścigu po wiedzę”.
Podczas konferencji przyjęto Kazachstan jako 47 kraj uczestniczący w budowie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Ministrowie, odpowiedzialni za szkolnictwo wyższe w 47 krajach, które podpisały Deklarację Bolońską, wydali Deklarację Budapeszteńsko – Wiedeńską, w której oceniają osiągnięcia w zakresie budowy wspólnego obszaru szkolnictwa wyższego, pojawiające się zagrożenia oraz prezentują wskazówki dla dalszego rozwoju procesu bolońskiego.
Niewątpliwym osiągnięciem jest przeprowadzenie szeregu reform szkolnictwa wyższego w oparciu o wspólne działania władz, instytucji szkolnictwa wyższego, studentów, nauczycieli akademickich i pracodawców oraz agencji ds. zapewniania jakości i międzynarodowych organizacji. Proces Boloński i wynikający z niego EOSW stanowi bezprecedensowy przykład regionalnej i ponadpaństwowej współpracy w szkolnictwie wyższym, która wzbudza znaczne zainteresowanie w innych częściach świata i powoduje, że europejskie szkolnictwo wyższe jest bardziej zauważalne w skali globalnej. Dlatego planuje się intensyfikację dialogu i współpracy z partnerami całego świata.
Wprowadzenie reform bolońskich, takich jak trójstopniowość studiów, reformy programów kształcenia, zapewnienie jakości kształcenia, uznawalność okresów studiów, mobilność studentów i pracowników zostały wprowadzone w różnym stopniu w różnych krajach. Pojawiające się w niektórych krajach protesty przeciwko rozwojowi procesu bolońskiego uświadomiły, że reformy nie były właściwie implementowane i wyjaśniane. Konieczna jest więc dalsza praca z udziałem nauczycieli akademickich i studentów, aby doprowadzić EOSW do poziomu jaki jest w wizji procesu bolońskiego. Podkreślono m.in. konieczność poprawy nauczania i uczenia w instytucjach szkolnictwa wyższego, aby podnieść zatrudnialność absolwentów i poprawy komunikacji prowadzącej do zrozumienia procesu bolońskiego wśród wszystkich partnerów i społeczeństwa. W budowie społeczeństwa wiedzy ma pomóc umożliwienie uczenia się przesz całe życie. Istotnym punktem deklaracji jest podkreślenie roli szkolnictwa wyższego w rozwoju społecznym i ekonomicznym świata. Zaakcentowano również konieczność dalszego wzmacniania więzi pomiędzy EOSW i Europejskim Obszarem Badawczym.
